Ludzie od czasów głębokiej historii wpływali na psychikę osób poczynając od szamanizmu po eksperymenty Mesmera, psychoanalizę Freuda, Junga, Klein i następców. Biorąc pod uwagę, że wpływ ów dotyczy człowieka czyli jedność psychofizyczną możemy przyjąć, że za fenomenologią zjawisk psychicznych kryją się pobudzenia neuronów połączonych w sieciach a źródłem pobudzeń są przepływające przez synapsy neurotransmitery. Stąd można te zjawiska wyjaśniać używając różnych aparatów pojęciowych, różnych konceptualizacji i różnych języków. To właśnie leży u podstaw wielości rozumienia i wyjaśniania psychopatologii przez szkoły i nurty psychoterapeutyczne. Kierunkiem uwzględniającym aspekt neurofizjologiczny (często pomijany w innych podejściach psychoterapeutycznych) jest terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocesing).
Terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) od kilkudziesięciu lat niezwykle prężnie rozwija się na całym świecie. Odkryta i opracowana przez Francine Shapiro – bazuje na opracowanym przez nią Modelu Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji (Adaptive Information Processing Model). Terapię EMDR początkowo wykorzystywano głównie do pomocy osobom, u których zdiagnozowano PTSD (Posttraumatic Stress Disorder), dziś, dzięki niej, tysiące psychoterapeutów są w stanie pomóc osobom w bardzo szerokim spektrum problemów i zaburzeń psychicznych. Co roku dziesiątki badań wyjaśniają mechanizm działania oraz potwierdzają efektywność tego podejścia terapeutycznego.
Początki EMDR sięgają 1987 roku, kiedy Francine Shapiro zauważyła, że szybkie i powtarzające się ruchy gałek ocznych, wykonywane w określonym kontekście, mogą zmniejszyć intensywność niepokojących myśli i emocji. Badania w tym zakresie trwały około dwa lata, a ich wyniki opublikowane w 1989 na łamach Journal of Traumatic Stress, potwierdziły, że tego typu szybkie, powtarzające się sekwencje ruchowe łagodzą stres, a także związane z nim emocje i myśli. Z czasem EMDR znalazła coraz większą paletę wskazań, a obecnie stała się wysoko zaawansowaną formą terapii stosowaną nie tylko w ramach sfery emocjonalnej, ale również w pracy nad systemem przekonań czy fizycznymi reakcjami na różnego rodzaju bodźce.
W terapii EMDR wykorzystuje się naturalną zdolność mózgu, jaką jest samoleczenie urazów o podłożu psychicznym. Większość trudnych dla psychiki wydarzeń mówiąc językiem terapii EMDR – przetwarza się sama („goi się”). Proces ten w perspektywie neurofizjologicznej angażuje komunikację między ciałem migdałowatym (które odgrywa kluczową rolę w tworzeniu i przechowywaniu wspomnień emocjonalnych oraz reakcje w sytuacji zagrożenia), hipokampem (siedliskiem pamięci w, którym między innymi przechowywane są wspomnienia traumatyczne), a korą przedczołową (która analizuje i kontroluje zachowanie, emocje oraz umożliwia poznawcze przetworzenie danego wspomnienia w kontekście czasowym).
Przetwarzanie informacji powinno prowadzić mózg do adaptacyjnej zwiększającej szanse na przetrwanie reakcji. W sytuacji zablokowania, utrwalenia wspomnienia i reakcji emocjonalnej w zamkniętej sieci neuronalnej mózg ma tendencję do dysfunkcjonalnego reagowania na bodźce podobne do traumatycznych a także takie, które uległy modyfikacji i są nieuświadamiane. Pojawią się nieadaptacyjnie przetworzone informacje dotyczące określonego wydarzenia, pacjent będzie w nieadekwatny sposób doświadczać emocjonalnego cierpienia. Pojawi się reakcja na stres: walka, ucieczka czy zamrożenie.
Zastosowanie procedur, protokołów terapii EMDR pozwala na wytworzenie asocjacji między sieciami neuronalnymi, „otworzenie ich” i połączenie ze wspomnieniami przyjemnymi. To nie likwiduje pamięci np. nie osłabi wspomnienia zmarłego bliskiego, ale np. spowoduje redukcję bólu i cierpienia przedłużającej się żałoby.
Istota leczenia EMDR obejmuje aktywację elementów traumatycznej pamięci lub niepokojącego wydarzenia życiowego i łączenie tych elementów z naprzemienną obustronną (bilateralną) stymulacją wzrokową, czuciową lub słuchową. Proces ten ułatwia wznowienie normalnego przetwarzania i integracji informacji. Przeprowadzenie takiego procesu skutkuje złagodzeniem występujących objawów, zmniejszeniem stresu związanego z pamięcią, lepszym wglądem w siebie, złagodzeniem nieprzyjemnych odczuć z ciała oraz ustąpieniem obecnych i przyszłych przewidywanych wyzwalaczy tych reakcji.
Terapia EMDR jest bardzo rozbudowanym formą psychoterapii, podczas której pracuje się zarówno z silnymi emocjami, jak i negatywnymi przekonaniami oraz reakcjami z ciała, jest ustrukturyzowana i oparta na badaniach naukowych. W praktyce oznacza to, że terapeuta EMDR w swojej pracy posługuje się przebadanymi naukowo protokołami, a jej metodyka i skuteczność spełnia kryteria evidence-based medicine.
Terapia ta może być adresowana do bardzo różnych grup pacjentów i ma szerokie spektrum oddziaływań wobec różnego rodzaju problemów m.in. zespołu stresu pourazowego, zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych, zaburzeń odżywiania, uzależnień od substancji psychoaktywnych, zaburzeń osobowości, dysocjacyjnych i wielu innych. Coraz częściej wykorzystywana jest również w czasie interwencji kryzysowej oraz w pracy z bólem chronicznym i fantomowym.
Jest to metoda rekomendowana przez WHO, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i Psychologiczne oraz Międzynarodową Organizację Stresu Traumatycznego jako skuteczna metoda leczenia stresu pourazowego. Została również uznana za skuteczną formę terapii przez Departament Spraw Weteranów i Departament Obrony USA, Izraelską Krajową Radę Zdrowia Psychicznego, Departament Zdrowia Wielkiej Brytanii i wiele innych międzynarodowych agencji zajmujących się zdrowiem.
Dr n. med. Robert Roczeń,
Psychoterapeuta w Centrum Terapii Psychomedica
W opracowaniu tekstu wykorzystano materiały ze strony PTTEMDR https://emdr.org.pl/
