Dzień Rodzicielstwa Zastępczego obchodzony jest corocznie 30 maja. To okazja do refleksji i podziękowań dla osób, które podjęły się tak trudnego zadania, jakim jest niesienie pomocy dzieciom, które czasowo bądź na stałe straciły możliwość wychowywania się w domu rodzinnym. Temu, jak wygląda rzeczywistość polskiego systemu opieki zastępczej, przyjrzeli się twórcy najnowszego raportu „Rodzicielstwo Zastępcze w Polsce – Wyzwania i Rozwiązania” opracowanego pod kierunkiem dr hab. Marzeny Ruszkowskiej na zlecenie Fundacji Happy Kids z Łodzi. Wniosek jest jeden –  jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia.

Od 1 czerwca 2024 roku, zgodnie z obwieszczeniem Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 24 marca 2024 r., kwoty świadczeń i dodatków przeznaczonych na utrzymanie dzieci zostaną zwiększone. Prawo do tych świadczeń mają zarówno rodziny zastępcze – bez względu na ich rodzaj (spokrewnione, zawodowe, niezawodowe), jak i rodzinne domy dziecka. Przykładowo, świadczenie na utrzymanie dziecka w rodzinie zastępczej spokrewnionej wzrośnie do 1002 zł, a w rodzinie zastępczej zawodowej, niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka do 1517 zł miesięcznie. Jednorazowa pomoc na zagospodarowanie dla pełnoletnich wychowanków wzrośnie do 2272 zł, a dla tych z orzeczeniem o niepełnosprawności – do 4542 zł. Wzrośnie także pensja dla rodzin zastępczych – do 4567 zł oraz dla rodzin pełniących funkcję pogotowia rodzinnego – do 5663 zł miesięcznie. Czy kwoty te są zadowalające?

„Oczywiście, cieszy nas każda podwyżka świadczeń czy pensji. Warto jednak zauważyć, że te wprowadzane od czerwca zmiany wynikają z wzrostu wskaźnika inflacji. Życie w Polsce jest droższe, więc i oferowane kwoty powinny być wyższe. Wciąż jest to jednak kropla w morzu potrzeb. Opublikowany w marcu raport dobitnie pokazuje, że system pieczy zastępczej w naszym kraju kuleje. Niskie wynagrodzenia czy ograniczone możliwości zarobkowania pojawiały się w wśród naszych respondentów rzadziej niż na przykład ogromna odpowiedzialność spoczywająca na rodzicach zastępczych (59,74%). Blisko połowa respondentów (48,93%) wskazała pracę 24 godziny na dobę jako główny czynnik utrudniający tego rodzaju opiekę” – mówi mówi Agnieszka Smarzyńska, Prezeska Fundacji Happy Kids i inicjatorka raportu „Rodzicielstwo Zastępcze w Polsce – Wyzwania i Rozwiązania”.

Jak zmienić sytuację rodzin zastępczych w Polsce?

Raport stanowi ważny głos w debacie nad zmianami systemowymi w pieczy zastępczej, sugerując kierunek dalszych prac nad reformami ustawowymi i organizacyjnymi. Jednoznacznie prezentuje trudności, jakie stoją przed pieczą zastępczą w Polsce. Wskazuje na konieczność współpracy między  instytucjami oraz potrzebę zwiększenia wsparcia dla opiekunów zastępczych. Działania te wymagają także zmian legislacyjnych i organizacyjnych.

Lista wyzwań jest obszerna i obejmuje m.in. konieczność zacieśnienia współpracy między różnymi grupami specjalistów oraz zapewnienie jednolitych szkoleń dla opiekunów zastępczych. Modernizacja lokali dla dzieci z niepełnosprawnościami, ułatwienie dostępu do pomocy psychologicznej i medycznej, a także stworzenie miejsc wytchnienia dla opiekunów – to kluczowe elementy rekomendacji.

Agnieszka Smarzyńska podkreśla potrzebę działań wspierających pełnoletnich wychowanków z niepełnosprawnościami oraz konieczność ścisłej współpracy międzyresortowej w zakresie wsparcia dzieci w pieczy, obejmującej zdrowie, edukację i system sądowy.

Nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej

W grudniu 2023 roku wiceministra rodziny, Barbara Socha, poinformowała za pośrednictwem platformy X, że skierowała do konsultacji projekt nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, a w nim oczekiwane zmiany dotyczące asystentów rodzin oraz dzieci z niepełnosprawnościami. W lutym 2024 roku na rządowej stronie gov.pl pojawiła się natomiast petycja dotycząca zmian przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Temat coraz częściej pojawia się przestrzeni publicznej i przedostaje się do decydentów.

26 marca 2024 roku Rada Ministrów zaakceptowała projekt ustawy o modyfikacji przepisów dotyczących wsparcia rodziny oraz systemu opieki zastępczej, jak również ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Głównym celem tej nowelizacji jest zwiększenie środków finansowych z Funduszu Pracy (z 40 mln zł do maksymalnie 85 mln zł) na wsparcie zadań samorządu, związanych z pomocą rodzinie oraz funkcjonowaniem systemu opieki zastępczej. W szczególności fundusze te mają być przeznaczone na dofinansowanie wynagrodzeń dla profesjonalnych opiekunów zastępczych oraz prowadzenie rodzinnych domów dziecka. Dodatki, od 1 lipca, mają wynosić 1 tys. brutto i dotyczą osób, które prowadzą rodzinne domy dziecka lub pełnią funkcję zawodowych rodzin zastępczych.

„Poza działaniami na poziomie resortowym czy powiatowym, konieczna jest także edukacja społeczna. Nasz raport pokazał, jak niską świadomość na temat pieczy zastępczej mają Polacy. Pokazał on, że ponad 60% respondentów nie zetknęło się z pojęciem »rodzic zastępczy zawodowy«, a niemal co 10 respondent myli terminy »rodzic zastępczy« i »rodzic adopcyjny«. Aż 48,46% badanych stwierdziło, że nie spotkało się z żadną formą promocji rodzicielstwa zastępczego. Nic dziwnego, że zajęcie to nie cieszy się szacunkiem,  choć wyjątkowo na nie zasługuje (logika).  Bycie opiekunem zastępczym to zadanie pełne wyzwań i trudności, wymagające ogromnego zaangażowania, empatii i gotowości do niesienia pomocy dzieciom, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Raport pokazuje, że aż 74,84% osób, które decydują się na tę rolę, kieruje się altruizmem i troską o dobro dzieci, które potrzebują stabilnego i kochającego środowiska” – podsumowuje Agnieszka Smarzyńska, Prezeska Fundacji Happy Kids.